Chiến tranh khoáng sản hiếm lần mới: Tại sao lời cảnh báo "Sói đến rồi" của Trump lại thất bại?

Question

Tuần này xảy ra nhiều chuyện khá điên rồ — Trung Quốc tăng cường kiểm soát xuất khẩu đất hiếm → Trump đe dọa áp thuế 100% → Phó Tổng thống Vance lại xuất hiện nói muốn đàm phán. Cứ thế qua lại, thị trường từ hoảng loạn đã phản ứng bật trở lại.

Ba tín hiệu then chốt liên tiếp

Trung Quốc quyết tâm thực thi: Đầu tháng 10 cấm xuất khẩu đất hiếm, vật liệu bán dẫn, trực tiếp chặn đứng ngành công nghiệp chip của Mỹ. Không chỉ là lời nói suông, là hành động thực tế để phản đòn.
Đe dọa áp thuế 100% của Trump tạm lắng: Vấn đề là Tòa án tối cao Mỹ đang xem xét tính hợp pháp của việc tổng thống đơn phương tăng thuế. Nếu tòa phán “không được”, đe dọa thuế sẽ hoàn toàn mất hiệu lực.
Vance phát tín hiệu giảm nhiệt: Một câu “Trump muốn hợp tác với Trung Quốc”, lập tức làm thị trường hợp đồng tương lai chứng khoán Mỹ và thị trường tiền mã hóa phản ứng tích cực. Các nhà đầu tư bắt đầu nhận ra — chỉ nghe lời nói không đủ, phải dựa vào phán quyết pháp lý và dữ liệu chuỗi cung ứng thực tế.

Tại sao “báo động chó sói” không còn hiệu quả?

Lượt chơi này đã phơi bày ba giới hạn cứng:

Giới hạn pháp lý: Tòa án tối cao quyết định Trump có thể tiếp tục chơi trò “đe dọa đơn phương → ép đàm phán” hay không.
Thực tế ngành công nghiệp: Trung Quốc nắm độc quyền tuyệt đối trong phân tách, gia công đất hiếm, sản xuất nam châm vĩnh cửu. Mỹ dù có mở lại mỏ cũng phải gửi sang Trung Quốc gia công (vì không có năng lực công nghiệp). Các loại đất hiếm nặng (dysprosium, terbium) có tới 70% trữ lượng toàn cầu nằm ở Trung Quốc, Mỹ chỉ chiếm 5%.
Thị trường miễn dịch: Các nhà đầu tư đã trải qua nhiều lần “đe dọa → rút lui”, quen rồi. Hiện họ chỉ quan tâm đến ngày phán quyết và dữ liệu tồn kho, chứ không phải phát ngôn của ai.

Thực tế đáng buồn ra sao?

Công ty khai thác Mỹ MP Materials sản xuất 6.000 tấn oxit neodymium-iron mỗi năm, chỉ bằng 1/5 công suất của một nhà máy Trung Quốc.
Mở mỏ mới mất 10-15 năm, Trung Quốc chỉ cần 3-5 năm.
Thay thế hiệu suất kém 15-20%, không thể dùng cho các ứng dụng cao cấp như hàng không, gió điện.
Thiết bị gia công đất hiếm toàn cầu 80% đến từ Trung Quốc.

Kết quả là: Tesla, Siemens và các doanh nghiệp khác buộc phải tăng tồn kho (từ 2 tháng lên 6 tháng), nhưng chi phí tăng khiến lợi nhuận giảm 1-2%. Model Y tại Trung Quốc, chi phí cho động cơ nam châm vĩnh cửu tăng 800 USD.

Phán đoán về giới hạn

Thị trường ngắn hạn sẽ còn dao động mạnh (các vụ kiện pháp lý, dữ liệu biến động, tuyên bố chính sách đều có thể gây sóng gió), nhưng về trung dài hạn, việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng đất hiếm ít nhất cũng mất 3-5 năm. Trong thời gian này, phản ứng thực chất của Trung Quốc sẽ hiệu quả hơn lời nói của Trump rất nhiều.