Nói đến công nghệ bằng chứng không kiến thức (zero-knowledge proof - ZK), ban đầu tôi thực sự mù tịt.

Khi đó ở khắp nơi đều hô hào: “Chúng tôi đã tích hợp ZK”, nhưng rốt cuộc thứ này giải quyết được vấn đề gì? Là người dùng bình thường, tôi có thể cảm nhận được thay đổi gì không? Hoàn toàn không hiểu nổi. Giống như đang đối mặt với một cỗ máy kín mít, bạn biết nó đang vận hành, nhưng bên trong xảy ra chuyện gì thì chẳng ai nói rõ được.

Mãi đến khi tôi bắt đầu sử dụng sâu một dự án ZK rollup nào đó, lớp sương mù này mới thực sự tan biến — vì lần đầu tiên tôi cảm nhận được, công nghệ không còn là một khái niệm lạnh lẽo, mà là thứ có thể “chạm vào” được.

Làm sao để cảm nhận được? Nhờ vào sự so sánh.

Trước đây khi thao tác trên một số mạng layer 2 tương thích EVM, tôi thường gặp phải tình trạng giao dịch đóng gói bị chậm một nhịp, phí gas đột ngột tăng cao, đồng bộ trạng thái bị treo bất thường. Những bug nhỏ này tuy không khiến hệ thống sập hẳn, nhưng luôn khiến người dùng cảm thấy bất an — cứ có cảm giác độ ổn định của chain vẫn thiếu chút gì đó.

Nhưng khi chuyển sang giải pháp ZK này, toàn bộ trải nghiệm hoàn toàn khác biệt. Đặc biệt là trong vài tháng gần đây khi tham gia chuỗi nhiệm vụ Voyage, thường xuyên tương tác giữa nhiều giao thức, mọi thao tác đều mượt mà như đang dùng sản phẩm Web2:

Gửi một giao dịch chuyển tiền, xác nhận trạng thái gần như hoàn thành ngay lập tức; thực hiện một chuỗi nhiệm vụ phức tạp nhiều bước, mỗi thao tác đều được ghi nhận chính xác, không cần phải liên tục tải lại trang để xác nhận; chuyển từ giao thức A sang giao thức B, trạng thái dữ liệu vẫn theo kịp thời gian thực, thậm chí cả thành tích on-chain cũng tự động được tạo ra.

Đây không phải những “tính năng bổ sung cho vui”, mà là sự nâng cấp hiệu suất nền tảng do kiến trúc ZK mang lại. Trước đây tôi hoàn toàn không biết bằng chứng không kiến thức còn có thể “tăng tốc tính cuối cùng của trạng thái”, “nén chi phí đóng gói”, “tối ưu truyền dữ liệu giữa các giao thức”, đến giờ mới hiểu — công nghệ không phải để khoe, mà là để giải quyết những vấn đề thực tế.