Đề xuất về kinh tế mới của token ZKSync: Token ZK sẽ mở ra chu trình giá trị hoàn chỉnh?

Tác giả: Alex, sáng lập ZKsync; Dịch: @金色财经xz

Token ZK ban đầu được giới thiệu như một token quản trị thuần túy. Khi công nghệ liên chuỗi và chuỗi riêng tư (Prividiums) tiến tới ứng dụng thực tế, đề xuất này nhằm bổ sung các giá trị kinh tế cụ thể cho token này. Mô hình rõ ràng và trực diện: khi mạng lưới được sử dụng, hệ sinh thái nên hưởng lợi từ đó. Giá trị sẽ tích lũy theo hai cách:

Phí liên chuỗi cho phép tương tác: dùng để chuyển đổi tài sản và tin nhắn giữa ZKsync và các chuỗi riêng tư;

Phí cấp phép doanh nghiệp ngoài chuỗi: dành cho các chức năng cao cấp dành cho ngân hàng và tổ chức.

Tất cả lợi nhuận sẽ đổ về hệ thống do quản trị kiểm soát, dùng để mua lại token ZK và phân bổ cho phần thưởng staking, đốt token và quỹ phát triển hệ sinh thái. Mục tiêu là liên kết việc sử dụng với giá trị, đảm bảo mô hình kinh tế phi tập trung có thể duy trì bền vững, đồng thời đảm bảo mạng lưới thu về phần lớn lợi ích kinh tế do chính nó tạo ra.

1. Giới thiệu

Hơn một năm trước, token ZK ra đời với mục tiêu duy nhất: quản trị giao thức ZKsync. Đồng thời, sự kiện này cũng đánh dấu bước chuyển đổi của ZKsync từ chuỗi đơn sang mạng lưới đàn hồi (Elastic Network)—một hệ thống nhằm xây dựng một mạng lưới không thể bị phá hủy, an toàn dựa trên mật mã học và tính bất biến của Ethereum, chứ không dựa vào niềm tin vào các validator. Ở thời điểm đó, việc chưa xác định rõ chức năng kinh tế của token là hợp lý, vì kiến trúc và lộ trình adoption vẫn đang hình thành.

Sau đó, mạng lưới đã phát triển đáng kể. Hiện tại, mạng đàn hồi gồm gần hai chục chuỗi, khả năng liên chuỗi sắp hoàn thiện, và các chuỗi riêng tư đã chuyển từ khái niệm thành ứng dụng thực tế của các tổ chức. Các nền tảng ban đầu đã xây dựng nền tảng công nghệ, còn liên chuỗi và chuỗi riêng tư tạo thành các kịch bản tích lũy giá trị quan trọng nhất của giao thức—đưa vào các dòng chảy kinh tế trực tiếp, bền vững, và đang được nhiều tổ chức tài chính hàng đầu toàn cầu khám phá. Khi các hệ thống này sẵn sàng vận hành, cần rõ ràng về cách giá trị sẽ quay trở lại mạng lưới để các bên tham gia và tổ chức dựa trên mô hình này có thể hiểu rõ về cơ chế kinh tế nền tảng.

Vào đầu mùa hè, chúng tôi đã chia sẻ khung sơ bộ về sự tiến triển của chức năng token ZK. Bài viết này mở rộng ý tưởng đó, đề xuất một lộ trình có cấu trúc để cộng đồng thảo luận, nhằm khơi nguồn cho các cuộc đối thoại, giúp ZK hình thành một mô hình kinh tế token mới, dựa trên sự hợp tác và sáng tạo tập thể.

Bài viết chỉ mang tính đề xuất để cộng đồng xem xét, không cam kết về các kết quả kinh tế tiềm năng. Việc thực thi phải qua quy trình quản trị đã định và được cộng đồng phê duyệt. Bài viết này không phải lời khuyên đầu tư.

2. Nguyên tắc cơ bản

Hệ thống kinh tế token phức tạp và tinh tế. Để dẫn dắt thảo luận, trước tiên chúng tôi đề xuất thống nhất một số nguyên tắc rõ ràng nhằm định hướng khung thiết kế và đảm bảo tính nhất quán của các cơ chế giá trị của token:

(1) Đảm bảo tính bền vững kinh tế phi tập trung

ZKsync hướng tới xây dựng hạ tầng tài chính không thể bị phá hủy cho thế giới, một hạ tầng không thể dựa vào một chủ thể hoặc nhóm nhỏ nào đó. Tính trung lập đáng tin cậy thực sự (mà chúng tôi chia sẻ với Ethereum) yêu cầu hệ thống duy trì tính độc lập, không cần phép và chống bị chiếm đoạt lâu dài.

Để duy trì tính phi tập trung, hệ thống cần có mô hình kinh tế bền vững, dựa trên nhiều bên tham gia độc lập (không phải các nhà tài trợ trung tâm). Do đó, mô hình kinh tế token phải xây dựng một hệ sinh thái tự tuần hoàn, để tính phi tập trung không bị suy yếu theo thời gian mà tự củng cố chính nó khi hệ thống phát triển.

(2) Thu giữ phần đáng kể của giá trị do mạng lưới tạo ra

Mạng lưới tạo ra giá trị qua hiệu ứng cộng hưởng: khi nhiều bên tham gia hơn, các tương tác, đối thủ và thị trường mở rộng, nâng cao lợi ích cho từng bên. Để các giá trị này làm mạnh hệ thống thay vì chảy ra ngoài, cần có phần đáng kể phần thưởng quay trở lại hệ sinh thái mạng lưới. Điều này hỗ trợ cải tiến liên tục, đảm bảo an toàn, tài trợ các hàng hóa công cộng, và duy trì tính độc lập lâu dài. Mục tiêu là xây dựng chu trình kinh tế tự củng cố—tăng cường tài nguyên mạng, từ đó tối ưu hóa lợi ích cho tất cả các bên.

(3) Tập trung vào một hướng thúc đẩy chung cho token

Để duy trì tính nhất quán và trung lập, token nên là điểm tham chiếu kinh tế thống nhất của hệ sinh thái. Các nhà xây dựng, vận hành, người dùng và tổ chức đều cùng hưởng lợi rõ ràng từ thành công của mạng lưới. Tránh các cơ chế khuyến khích phân tán, phân mảnh, để tất cả hướng tới mục tiêu dài hạn chung: nâng cao mạng lưới và thúc đẩy sứ mệnh của nó. Hướng khuyến khích phải cực kỳ thống nhất.

3. Cấu trúc kinh tế token đề xuất

Theo đề xuất này, chức năng của token ZK sẽ dựa trên hai trục chính tạo ra giá trị của mạng:

Tất cả giá trị sẽ đổ về một cơ chế kinh tế do quản trị kiểm soát, dùng để:

• Mua lại ZK từ thị trường (mua lại bằng ZK);

• Phân bổ ZK vào các mục đích sau:

  • Giảm cung (đốt ZK);
  • Cung cấp phần thưởng staking cho các nhà vận hành phi tập trung;
  • Tài trợ quỹ phát triển giao thức và hệ sinh thái;

Ban quản trị sẽ quyết định các tham số phân bổ, và điều chỉnh theo quy mô sử dụng và nhu cầu thay đổi theo thời gian.

4. Giá trị trên chuỗi: phí liên chuỗi

Giao thức có thể thu giữ giá trị qua nhiều cơ chế trên chuỗi, nhưng đa phần sẽ gây ra ma sát hoặc lệch hướng khuyến khích. Trong năm qua, chúng tôi xác định các cơ chế có ý nghĩa kinh tế cao nhất và phù hợp với nguyên tắc trung lập đáng tin cậy: đó là phí liên chuỗi.

Hiện tại, việc chuyển đổi tài sản số giữa các hệ thống rất tốn kém và kém hiệu quả: người dùng hoặc dựa vào các cầu nối trung gian có rủi ro về niềm tin và an toàn, hoặc dùng các cầu nối thứ ba đòi hỏi vốn lớn, hoặc quay về hệ thống tài chính truyền thống với thời gian thanh toán kéo dài và chi phí cao.

Giao thức liên chuỗi gốc của ZKsync sắp ra mắt sẽ cho phép chuyển đổi an toàn, gần như tức thì giữa các chuỗi công cộng và Prividiums riêng tư. Loại bỏ rủi ro lưu ký và yêu cầu vốn sẽ giảm đáng kể chi phí và nâng cao độ chắc chắn. Trong bối cảnh này, phí giao thức hợp lý sẽ không gây thêm ma sát—mà còn thấp hơn nhiều so với các phương án hiện tại, đồng thời cung cấp các bảo vệ mạnh mẽ và thanh toán nhanh hơn.

Về quy mô, hệ thống tin nhắn liên ngân hàng đã xử lý hàng trăm triệu tin mỗi năm: SWIFT hàng ngày xử lý hơn 50 triệu tin, tổng cộng hàng trăm tỷ giao dịch mỗi năm. Nếu các chuỗi riêng tư như hạ tầng ngân hàng doanh nghiệp phổ biến, các hoạt động liên chuỗi và truyền tin sẽ trở thành nhu cầu liên tục và nền tảng. Trong kịch bản này, phí liên chuỗi dựa trên giá trị và các trường hợp sử dụng, tính theo điểm cơ bản, cent hoặc USD, sẽ tạo ra nguồn giá trị trực tiếp và minh bạch cho mạng lưới. Ngay cả khi chỉ một phần nhỏ các hoạt động chuyển đổi trong cộng đồng toàn cầu chuyển sang hệ thống dựa trên mật mã và Ethereum làm điểm neo, điều này cũng sẽ tạo ra nền tảng kinh tế đáng kể và bền vững cho ZKsync.

5. Giá trị ngoài chuỗi: cấp phép doanh nghiệp

Từ khi ra đời, ZK Stack đã mở mã nguồn và sẽ luôn duy trì như vậy. Đây là cốt lõi của tinh thần ZKsync. Giao thức nền, các trình chứng minh và lớp liên chuỗi đều là hàng hóa công cộng, đảm bảo tính minh bạch, có thể xác minh và trung lập đáng tin cậy. Cam kết này cực kỳ quan trọng để xây dựng hạ tầng tài chính không thể bị phá hủy, làm nền tảng cho nền kinh tế số toàn cầu.

Tuy nhiên, lịch sử cộng đồng mở cho thấy: khi các doanh nghiệp lớn sử dụng hạ tầng cộng đồng mà không đóng góp trở lại, hệ sinh thái nhà phát triển có thể bị suy yếu. Một số thành phần cao cấp liên quan đến các tổ chức tài chính có quy định và các doanh nghiệp lớn có thể tạo ra giá trị đáng kể trong môi trường riêng tư. Ví dụ, tích hợp hệ thống tài chính/ERP, các module báo cáo tuân thủ, giao diện kiểm toán, công cụ kiểm soát vận hành, v.v. Khi các chức năng này do hệ sinh thái tài trợ phát triển, các tổ chức sử dụng chúng nên đóng góp phần giá trị trở lại hệ sinh thái.

Theo đề xuất này, các giá trị tạo ra từ các thành phần doanh nghiệp như vậy sẽ đổ về cơ chế kiểm soát do quản trị kiểm soát, giống như các giá trị trên chuỗi. Thực tế, điều này nghĩa là xây dựng cơ chế thu phí cấp phép, để phần thu nhập này quay trở lại hệ sinh thái, theo cùng đường dẫn mua lại và phân phối token ZK. Để đạt được điều này, cần thiết kế pháp lý cẩn trọng và tổ chức phù hợp để đảm bảo dòng giá trị thực từ thế giới thực có thể minh bạch, khả thi và quay trở lại hệ sinh thái phi tập trung. Các công việc này đã bắt đầu.

Các tổ chức tài chính lớn hàng năm chi hàng trăm nghìn đến hàng triệu USD cho các hệ thống hạ tầng và tuân thủ quan trọng. Hàng nghìn ngân hàng toàn cầu, thậm chí một số tổ chức áp dụng các module doanh nghiệp phù hợp với hệ sinh thái, sẽ tạo ra nền tảng kinh tế bền vững đáng kể.

6. Các bước tiếp theo

Đề xuất này xác định rõ hướng cao của chức năng token ZK. Chúng tôi sẽ thu thập phản hồi cộng đồng qua nền tảng X và diễn đàn ZK Nation, khuyến khích mọi thành viên hệ sinh thái xem xét, bình luận và thảo luận.

Sau khi hướng đi nhận được sự ủng hộ rộng rãi, chúng tôi sẽ lần lượt trình các đề xuất chi tiết hơn về cơ chế phí liên chuỗi, định tuyến giá trị doanh nghiệp, kiểm soát quản trị và cấu trúc báo cáo. Mục tiêu là thiết lập các mô hình rõ ràng, khả thi qua quy trình quản trị, đồng thời liên tục tối ưu khi mạng lưới mở rộng.

Token ZK ban đầu là công cụ quản trị, nay qua quản trị, nó có thể trở thành trung tâm của một hệ thống kinh tế không thể bị phá hủy. Đây là cơ hội lịch sử để chúng ta cùng nhau định hình một mạng lưới tài chính tự tuần hoàn, thuộc về cộng đồng.